اختلال نقص توجه و بیش فعالی چیست؟
اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) که به اختصار به آن بیش فعالی گفته می‌شود، اختلالی در سلامت روانی است که می‌تواند باعث سطوح غیرعادی بیش‌فعالی و رفتارهای تکانشی شود. هم بزرگسالان و هم کودکان می‌توانند به اختلال نقص توجه دچار شوند. تمرکز روی کار و ثابت نشستن برای مدتی طولانی ممکن است برای افراد مبتلا به این اختلال آسان نباشند. اختلال نقص توجه همچنین می‌تواند توانایی عملکرد اجرایی افراد مبتلا را مختل کند که آن‌ها در ارزیابی موقعیت‌های پیچیده‌تردچار مشکل می‌کند.
انواع اختلال نقص توجه/بیش فعالی
به‌طور کلی، اختلال ADHD به سه نوع مختلف تقسیم می‌شود که به شرح ذیل می‌باشند:
- نوع غالباً بی‌توجه: افراد مبتلا به این نوع اختلال نقص توجه، در تمرکز بر روی کارها، انجام آن‌ها و پیروی از دستورالعمل‌ها دچار مشکل می‌شوند.
- نوع غالباً بیش‌فعال-تکانشی: افراد مبتلا به نوع دوم اختلال نقص توجه در درجه اول رفتارهای بیش‌فعال-تکانشی مختلفی مانند بی‌قراری و قطع حرف دیگران را از خود نشان می‌دهند. آن‌ها همچنین در انتظار کشیدن برای نوبت خود مشکل دارند.
- نوع ترکیبی (بیش‌فعال-تکانشی و بی‌توجه): مبتلایان به نوع سوم اختلال نقص توجه، ترکیبی از رفتارهای نوع اول و دوم را دارند. آن‌ها معمولاً علائمی مانند ناتوانی در توجه و تمرکز، تمایل به تکانشگری و سطوح انرژی و فعالیت بالاتر از حد متوسط را دارند. این نوع اختلال نقص توجه، شایع‌ترین است.
علائم اختلال نقص توجه و بیش فعالی در بزرگسالان
برخی از افراد مبتلا به بیش‌فعالی با افزایش سن علائم کمتری را از خود نشان می‌دهند. اما این علائم در برخی دیگر تا بزرگسالی ادامه دارد و موجب اختلال در عملکرد روزانه آن‌ها می‌شود. علائم بیش فعالی در بزرگسالان و کودکان متفاوت است. اختلال بیش‌فعالی/نقص توجه در افراد بزرگسال با علائمی مانند بی‌نظمی، مشکل در تمرکز، رفتار هیجانی، برنامه‌ریزی ضعیف و نوسانات خلقی همراه است. علائم زیر در بزرگسالان مبتلا به بیش فعالی دیده می‌شوند:
بی‌نظمی
گاهی زندگی برای همه چالش‌برانگیز است. اما فرد بیش‌فعال در زندگی خود با تجربیات چالش‌برانگیز بیشتری نسبت به افراد عادی دست‌وپنجه نرم می‌کند. درواقع این عارضه می‌تواند فرد را در هماهنگی مسائل و نظم دادن به آن‌ها دچار مشکل کند.
به‌عبارتی، افراد بزرگسال مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی با انجام کارهایی مانند پیگیری وظایف و اولویت‌بندی که مستلزم نظم هستند، مشکل دارند.
مشکل در روابط
بزرگسالان مبتلا به اختلال بیش فعالی/کمبود توجه، اغلب در روابط خود دچار مشکل می‌شوند. وجود ویژگی‌های زیر در آن‌ها به روابط‌شان آسیب می‌رساند:
- بی‌توجهی
- خسته شدن زودهنگام
- قطع کردن حرف دیگران
- بی‌احساسی
- بی‌مسئولیتی
عدم تمرکز
یکی از علائم بارز اختلال بیش‌فعالی/نقص توجه، عدم تمرکز است. مثال‌هایی از عدم تمرکز در افراد بیش‌فعال عبارت‌اند از:
- حواس‌پرتی
- مشکل در گوش دادن به صحبت دیگران
- نادیده گرفتن جزئیات
- انجام ندادن وظایف
بی‌قراری و اضطراب
افراد مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی دائمأ در حرکت و تکاپو هستند. اشتیاق آن‌ها برای ادامه حرکت و انجام کارها می‌تواند منجر به ناامیدی‌شان شود؛ زیرا زمانی که نتوانند کاری را به‌سرعت انجام دهند، دچار بی‌قراری، ناامیدی و اضطراب می‌شوند.
اضطراب نیز یکی از علائم بسیار رایج ADHD در بزرگسالان است. به‌عبارتی، ذهن آن‌ها به تکرار رویدادهای نگران‌کننده تمایل دارد. نشانه‌های زیر حاکی از وجود بی‌قراری و اضطراب در این افراد هستند:
- حرکت زیاد
- ضربه زدن به دست یا پای خود
- مشکل در یک‌جا نشستن
نگرانی‌های عاطفی
زندگی کردن با اختلال کمبود توجه و بیش فعالی بسیار سخت است. درواقع هنگام ابتلا به آن، احساسات شما دائماً در جریان هستند، به‌راحتی خسته می‌شوید و تمایل به کارهای هیجانی دارید.
ناامیدی‌ها و نگرانی‌های کوچک می‌توانند رفته‌رفته غیرقابل تحمل شده و باعث افسردگی و تغییرات خلق‌وخو شوند. اگر این نگرانی‌ها مورد توجه قرار نگیرند، شاید روابط شخصی و حرفه‌ای بیش‌فعالان را پیچیده کنند.
غرق شدن بیش‌ازحد
افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی/نقص توجه اغلب به‌راحتی حواس‌شان پرت می‌شود. به‌عبارت دیگر، فرد بیش‌فعال می‌تواند به‌اندازه‌ای در چیزی غرق شود که از تمام اتفاقات اطراف خود بی‌خبر بماند. بنابراین تمرکز بیش‌ازحد این بیمار، باعث از دست دادن زمان، نادیده گرفتن اطرافیان و درنهایت سوءتفاهم در روابط او می‌شود.
مشکل در مدیریت زمان
این علامت شبیه به علامت بی‌نظمی است. بزرگسالان مبتلا به ADHD اغلب در مدیریت زمان خود دچار چالش می‌شوند و با مشکلات زیر روبه‌رو هستند:
- به تعویق انداختن وظایف
- دیر رسیدن به جلسه‌ها
- نادیده گرفتن تکالیف خسته‌کننده
- ناتوانی در تمرکز بر روی آینده
فراموشی
بااینکه فراموشی اغلب برای همه افراد اتفاق میفتد، فرد مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی به‌مراتب بیشتر با آن مواجه می‌شود. این نشانه شامل فراموش کردن مکان چیزهای مختلف یا تاریخ‌های مهم است. گاهی‌اوقات این فراموشی می‌تواند تا حدی جدی و آزاردهنده باشد که بر شغل و روابط بیمار تأثیر بگذارد.
هیجان
هیجان در افراد بیش‌فعال می‌تواند به اشکال زیر ظاهر شود:
- قطع حرف دیگران در حین مکالمه
- نامتعارف بودن از دیدگاه اجتماعی
- عجله در انجام وظایف
- اقدام به انجام کاری بدون توجه به عواقب آن
عادات فرد هنگام خرید، نشانه خوبی برای تشخیص اختلال بیش فعالی/کمبود توجه در او است. براساس تحقیقات، خرید ناگهانی، به‌ویژه اقلامی که فرد توانایی خرید آن‌ها را ندارد، یکی از علائم رایج اختلال نقص توجه در بزرگسالان است.
داشتن تصور منفی از خود
بزرگسالان مبتلا به ADHD اغلب انتقادهای زیادی از خود دارند که همین امر می‌تواند منجر به ایجاد تصور منفی از خودشان شود. گاهی این تصور منفی به‌دلیل مشکل در تمرکز و اختلال در عملکرد آن‌ها در مدرسه، کار و روابط‌شان به وجود می‌آید.
علائم اختلال نقص توجه و بیش فعالی در کودکان
میزان تمرکز و رفتارهای کودکان در زمان‌های مختلف متفاوت هستند. اما کودکان مبتلا به ADHD در میزان تمرکز و نحوه رفتار، نسبت به همسالان خود با چالش‌های زیادی روبه‌رو می‌شوند. بنابراین علائم و نشانه‌های زیر را از خود نشان می‌دهند:
- رویاپردازی زیاد
- فراموش کردن مسائل و وظایف
- بی‌قراری و تحرک زیاد
- حرف زدن طولانی‌مدت
- بی‌دقتی و حواس‌پرتی
- مشکل در منتظر ماندن
- سازگاری کم با دیگران
علت بیش فعالی چیست؟
دانشمندان در حال مطالعه دلایل و عوامل خطرزای اختلال نقص توجه هستند تا شیوه‌هایی بهتری را برای مدیریت و کاهش احتمال ابتلای افراد به آن کشف کنند. علل و عوامل خطرزای اختلال نقص توجه ناشناخته هستند، اما تحقیقات کنونی نشان می‌دهند که ژنتیک نقش مهمی ایفا می‌کند. علاوه بر ژنتیک، موارد ذیل از علل احتمالی اختلال نقص توجه محسوب می‌شوند:
- آسیب مغزی
- زایمان زودرس
- وزن کم هنگام تولد
- قرار گرفتن در معرض خطرات محیطی (مانند سرب) در دوران بارداری یا در سنین پایین
- مصرف الکل و تنباکو در دوران بارداری
برخی از افراد، اختلال نقص توجه را ناشی از خوردن بیش‌ازحد قند، تماشای زیاد تلویزیون، فرزندپروری، یا عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر یا آشفتگی زندگی خانوادگی می‌دانند که پژوهش‌ها از این دیدگاه‌ها پشتیبانی نمی‌کنند. البته، بسیاری از این موارد ممکن است علائم را به‌خصوص در افراد خاص تشدید کنند. اما شواهد به‌اندازه کافی قوی نیستند تا نتیجه‌گیری شود که آن‌ها از دلایل اصلی اختلال نقص توجه هستند.
